Có bao giờ bạn tự hỏi “Sao cảm xúc này lại đến với tôi và ở mãi dù tôi rất khó chịu và muốn mình vui vẻ hơn?” 

Hay bạn rơi vào trạng thái “Tôi đang cảm nhận điều gì đó nhưng tôi không rõ cụ thể nó là gì, tôi không thể diễn đạt thành lời.”  

Không phải lúc nào bạn cũng dễ dàng nhận ra và gọi tên điều bạn đang cảm thấy là gì. Có lúc có vẻ như đó là sự tức giận nhưng sâu thẳm bên dưới là sự thất vọng, oán giận hoặc là khó chịu. 

Những cảm xúc này có phải là rất phiền toái và vô nghĩa không? Hay chúng đang muốn nói với bạn điều gì đó? 

Cảm xúc là gì? 

Cảm xúc rất phức tạp, một đánh giá nghiên cứu cho thấy chúng là sự kết hợp của 3 thành phần: 

• Phản ứng sinh lý (physiological responses)  - cách cơ thể bạn phản ứng với cảm xúc 

• Ấn tượng chủ quan (subjective impressions) - cách bạn trải nghiệm cảm xúc 

• Biểu hiện cá nhân (personal expression) - cách bạn hành xử để đáp lại cảm xúc 

Tiến sĩ Lisa Feldman Barrett trong cuốn sách “Nguồn gốc cảm xúc - Bí ẩn sống động của bộ não” đã chỉ ra con người có 8 cảm xúc cơ bản: 

• Có 4 cảm xúc bảo vệ ý định của mình khỏi những mối đe dọa từ bên ngoài: Giận dữ, sợ hãi, ghê tởm, buồn bã 

• Có 4 cảm xúc đảm bảo cho việc xây dựng nhận thức về bản thân: Ngạc nhiên, vui mừng, đánh giá cao, tin tưởng 

Tất cả những cảm xúc khác được tạo nên bằng cách kết hợp 8 cảm xúc cơ bản này. 

Đôi khi chúng ta có những cảm xúc thứ cấp, một phản ứng cảm xúc trước một cảm xúc. Một số ví dụ trong số này là: 

• Cảm thấy xấu hổ khi tức giận. 

• Cảm thấy tức giận khi nhận được phản ứng xấu hổ (ví dụ: cảm giác bị tổn thương). 

• Cảm thấy sợ hãi khi tức giận (có thể bạn đã bị trừng phạt vì tức giận). 

Còn nhiều các cảm xúc khác nữa. Ngoài các cảm xúc cơ bản thì  khái niệm về cảm xúc khác của mỗi người được hình thành từ bé qua quá trình tương tác với người khác. 

Khi bạn có cảm xúc thứ cấp, điều quan trọng là tìm ra cảm xúc chính của mình là gì, đâu là cảm giác gốc rễ của phản ứng của bạn. 

Thông điệp của cảm xúc 

Đằng sau mỗi cảm xúc đều có những ý nghĩa và thông điệp riêng của chúng. 

• Cảm xúc giúp thúc đẩy hành động: Khi bạn đối diện một sự kiện quan trọng như kỳ thi, buổi phỏng vấn… thì căng thẳng xuất hiện đi kèm là cảm xúc lo lắng. Chính điều này sẽ khiến bạn có động lực để chuẩn bị kỹ càng hơn. Hay khi bạn đạt một kết quả cao, thành công trong sự nghiệp thì bạn cảm thấy hạnh phúc thì càng thúc đẩy bạn nỗ lực hơn những hành động để có trải nghiệm dễ chịu này. Ngược lại, với những hành động mang lại nỗi buồn thì bạn sẽ hạn chế hoặc né trành thực hiện. 

• Cảm xúc giúp chúng ta tồn tại, phát triển và tránh khỏi những mối nguy hiểm: Nhà tự nhiên học Charles Darwin tin rằng cảm xúc chính là sự thích nghi cho phép con người và động vật tồn tại và sinh sôi. Thực tế qua quá trình tiến hóa, ngày nay khi ta đứng trước một mối đe dọa, cảm xúc sợ hãi liền bật lên cảnh báo với ta đó là nguy hiểm để ta lựa chọn cơ thế ứng phó qua đó có thể tồn tại. Ngược lại khi ta ở bên đối tượng mang lại sự yêu thương, hạnh phúc thì ta gắn kết và duy trì phát triển những thế hệ kế tiếp. 

• Cảm xúc có thể giúp ta đưa ra quyết định: Các quyết định của chúng ta từ bé đến lớn ít nhiều đều bị chi phối cảm xúc. Có một nghiên cứu trên một cạ thực tế, ông bị tổn thương vùng não về cảm xúc dẫn đến không thể ra quyết định bất cứ điều gì, từ đó ảnh hưởng đến chức năng sống. Và cũng có nhiều nghiên cứu chứng minh khả năng trải nghiệm cảm xúc giảm sút, thì khả năng đưa ra những quyết định tốt của họ cũng bị giảm sút theo. 

• Cảm xúc cho phép người khác hiểu ta chúng ta: Qua biểu cảm khuôn mặt, ngôn ngữ hay cơ thể thể hiện cảm xúc của chúng ta, hoặc có thể là lời nói trực tiếp từ ta, những người xung quanh hiểu trải nghiệm, cảm giác chúng ta đang trải qua. Từ đó họ có sự lựa chọn cho những hành động phản ứng. 

• Cảm xúc cho phép chúng ta hiểu người khác: Cũng giống như khi cảm xúc của chính chúng ta cung cấp cho người khác những thông tin có giá trị thì biểu cảm của những người xung quanh cũng giúp ta thu được rất nhiều kiến thức xã hội. Giao tếp xã hội là một phần quan trọng trong cuộc sống và trong các mối quan hệ hàng ngày của chúng ta. Có thể hiểu và phản ứng lại với những cảm xúc của người khác là điều cần thiết. Chính sự thấu hiểu lẫn nhau này đã cho phép chúng ta biết cách cư xử hợp lý và xây dựng những mối quan hệ sâu sắc, có ý nghĩa hơn với gia đình, bạn bè và với những người thân yêu. 

Khi bạn hiểu về cảm xúc của mình,  bạn sẽ nhận ra rằng về cơ bản chúng ta chỉ trải qua hai trạng thái cảm xúc. Chúng ta hoặc có cảm xúc dễ chịu khi đang ở trong trạng thái đã thỏa mãn một nhu cầu hiện tại, hoặc chúng ta có cảm xúc khó chịu khi đang ở trong trạng thái không được thỏa mãn. 

Giá trị của cảm xúc bản chất không xấu hay tốt, không tiêu cực hay tích cực, mà cảm xúc đó mang lại cảm giác gì cho người đang có nó. Từ đó bạn sẽ có cái nhìn khách quan với cảm xúc và lựa chọn phương án để lựa chọn phương án ứng phó thích hợp.  

Một số ví dụ về ý nghĩa của các cảm xúc 

“Đọc vị” cảm xúc 

“Đọc vị” cảm xúc nghĩa là bạn có thể gọi tên được những cảm xúc mà bạn đang có. Ví dụ như: lo lắng, hạnh phúc, tức giận, hoang mang, vui vẻ,...Khi mà bạn có thể gọi tên được cảm xúc đang tồn tại trong mình, bạn sẽ đỡ căng thẳng hơn, cũng như là dễ dàng tìm ra phương pháp để giải tỏa những xúc cảm khó chịu. 

Để hiểu mình đang cảm thấy như thế nào và gọi tên nó chuẩn xác, dưới đây là các bước bạn có thể thực hành: 

Bước 01: Nghĩ đến bối cảnh lúc đó: Mục đích là để bạn có thể tái hiện lại trong tâm trí vấn đề lúc đó, sự kiện gây ra. 

Bước 02: Diễn đạt lại bối cảnh ở bước 1 thành lời: Chia sẻ cách hiểu, góc nhìn của bạn về những gì đã xảy ra trong bối cảnh đó (cố gắng đừng đổ lỗi cho bất kỳ ai, kể cả bản thân). 

Bước 03: Sau khi đã tái hiện trong tâm trí - diễn đạt bằng lời, bạn hãy cảm nhận cảm xúc của mình và gọi tên cảm xúc.  

​​Ở bước này bạn có thể dùng bánh xe cảm xúc hoặc từ điển cảm xúc để có thêm từ vững hỗ trợ mình.​​​ 

Bước 04: Xác định nguyên nhân của cảm giác đó (nhu cầu, mong muốn hoặc khát khao nào không được đáp ứng hoặc bị đe dọa).  

Bước 05: Xác định một phản ứng thỏa mãn - nghĩa là một hành động đáp ứng nhu cầu, mong muốn hoặc khao khát. 

Sau đó, nghĩ thử xem nếu chuyện này xảy ra một lần nữa, bạn có thể cư xử khác đi như thế nào?  

Từ bây giờ, trong mỗi tình huống, bạn có thể hiểu rõ cảm xúc, thông điệp của chúng và lựa chọn cách bạn hành xử. 

Menthy cũng hiểu rằng không phải ai cũng dễ dàng gọi tên được cảm xúc khó chịu quẩn quanh trong lòng. Vì thế, trên hành trình này, Menthy hi vọng được trở thành một người bạn đồng hành cùng bạn vượt qua.