Các nhà tâm lý học phát triển đã quan tâm đến việc mà cha mẹ ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ như thế nào. Tuy nhiên, việc tìm kiếm mối quan hệ nhân quả thực sự giữa những hành động cụ thể của cha mẹ và hành vi sau này của trẻ là việc rất khó khăn. 

Một số trẻ em được nuôi dưỡng trong những môi trường hoàn toàn khác biệt về sau có thể lớn lên với những tính cách tương tự nhau. Ngược lại, những đứa trẻ cùng một mái nhà và được nuôi dưỡng trong cùng một môi trường có thể lớn lên với những tính cách cực kỳ khác nhau. 

Bất chấp những thách thức này, những nhà nghiên cứu đã thừa nhận rằng có mối liên quan giữa phong cách nuôi dạy con cái và những ảnh hưởng của nó lên đứa trẻ. Một số người cho rằng những ảnh hưởng này vẫn tiếp tục tồn tại khi trẻ lớn lên. 

Bốn Phong Cách Nuôi Dạy Con Cái 

Vào những năm 1960, nhà tâm lý học Diana Baumrind đã thực hiện một nghiên cứu trên hơn 100 trẻ em mẫu giáo. Thông qua quan sát tự nhiên, phỏng vấn cha mẹ và một số phương pháp nghiên cứu khác, bà đã xác định một số khía cạnh quan trọng của việc nuôi dạy con cái. 

Những khía cạnh này bao gồm những phương pháp kỷ luật, tình thương và sự chăm sóc, kiểu giao tiếp, và sự kỳ vọng về mức độ trưởng thành và kiểm soát. Dựa trên những khía cạnh này, Baumrind cho rằng phần lớn các bậc cha mẹ thể hiện một trong ba phong cách nuôi dạy con cái khác nhau. Nghiên cứu sau đó của Maccoby và Martin đề xuất thêm một phong cách nuôi dạy con thứ tư. Mỗi phong cách này có những ảnh hưởng khác nhau trên hành vi của trẻ. 

Đây là bốn phong cách nuôi dạy con được xác định bởi Baumrind và những nhà nghiên cứu khác:  

• Phong cách nuôi dạy độc đoán 

• Phong cách nuôi dạy quyết đoán/ có thẩm quyền 

• Phong cách nuôi dạy dễ dãi 

• Phong cách nuôi dạy con không can thiệp 

1. Phong Cách Nuôi Dạy Độc Đoán 

Trong phong cách nuôi dạy con này, trẻ em phải tuân theo những quy tắc nghiêm ngặt do cha mẹ đặt ra. Việc không tuân theo các quy tắc như vậy thường dẫn đến sự trừng phạt. 

Một số đặc điểm phổ biến khác: 

• Mặc dù những cha mẹ này có yêu cầu cao, nhưng họ lại không đáp ứng được nhu cầu của con cái. 

• Họ muốn con mình phải cư xử thật tốt và không được phạm lỗi, nhưng họ lại rất ít khi định hướng cho trẻ về những gì chúng nên làm hoặc nên tránh trong tương lai 

• Phạm lỗi sẽ bị phạt, thường khá khắc nghiệt, tuy nhiên đứa trẻ thường lại phải tự hỏi chính xác là chúng đã làm sai điều gì. 

Baumrind nói rằng những cha mẹ này “ là những người muốn con cái vâng lời và hướng tới địa vị, đồng thời mong muốn rằng những yêu cầu của họ sẽ được tuân theo mà không cần giải thích”. Họ thường được miêu tả là chuyên quyền và độc đoán. Cách nuôi dạy của họ là “ thương cho roi cho vọt, ghét cho ngọt cho bùi. Họ muốn đứa trẻ phải vâng lời mà không được thắc mắc. 

2. Phong Cách Nuôi Dạy Quyết Đoán/ Có Thẩm Quyền 

Cũng như những bậc cha mẹ độc đoán, những người theo phong cách nuôi dạy quyết đoán đặt ra những quy tắc và hướng dẫn mà họ muốn con mình tuân theo. Tuy nhiên, phong cách nuôi dạy này dân chủ hơn nhiều. 

Những đặc điểm phổ biến của phong cách nuôi dạy quyết đoán: 

• Những cha mẹ quyết đoán đáp ứng nhiệt tình cho con cái và sẵn lòng lắng nghe những câu hỏi của chúng. 

• Những bậc cha mẹ này kỳ vọng rất nhiều ở đứa trẻ, nhưng họ trao cho chúng tình thương, phản hồi, và sự hỗ trợ tương ứng. 

• Khi đứa trẻ không đáp ứng được kỳ vọng, họ thường khích lệ và tha thứ cho chúng hơn là trách mắng. 

Theo tác giả Baumrind, những cha mẹ có thẩm quyền rất giỏi trong việc thiết lập các tiêu chuẩn và giám sát hành vi của con mình. Các phương pháp kỷ luật của họ mang tính quyết đoán và hỗ trợ hơn là xâm phạm, cấm đoán, hoặc trừng phạt. 

Đối với các cha mẹ theo phong cách nuôi dạy con có thẩm quyền, mục tiêu của họ là nuôi dạy một đứa trẻ có trách nhiệm xã hội, biết phối hợp với mọi người, và biết tự điều chỉnh bản thân. Sự kết hợp giữa kỳ vọng và hỗ trợ giúp cho đứa con của các bậc cha mẹ quyết đoán phát triển những kỹ năng như độc lập, tự chủ, và tự điều chỉnh. 

3. Phong Cách Nuôi Dạy Dễ Dãi 

Những cha mẹ dễ dãi, đôi khi còn được gọi là cha mẹ nuông chiều, đưa ra rất ít yêu cầu đối với con mình. Những cha mẹ này hiếm khi kỷ luật đứa trẻ bởi vì vì họ có kỳ vọng tương đối thấp về sự trưởng thành và khả năng tự chủ của chúng.  

Một số đặc điểm phổ biến khác của phong cách nuôi dạy con dễ dãi: 

• Những cha mẹ dễ dãi ưu tiên trở thành bạn bè của con hơn là làm cha mẹ. 

• Họ yêu thương, quan tâm và có xu hướng đưa ra rất ít quy tắc, hiếm khi áp đặt quy tắc, và ít kỳ vọng. 

• Họ cho phép đứa trẻ được tự mình đưa ra quyết định. 

Theo Baumrind, cha mẹ dễ dãi đáp ứng nhiệt tình đối với con mình nhưng không yêu cầu. Bởi vì họ không mong đợi hành vi trưởng thành ở con mình nên đứa trẻ có thể gặp khó khăn trong việc đặt ra giới hạn cho bản thân.. Về mặt tích cực điều này có thể giúp trẻ trở nên độc lập và tự chủ hơn.. Về mặt nhược điểm, chúng có thể góp phần làm cho đứa trẻ có khả năng tự điều chỉnh kém. 

Những cha mẹ dễ dãi thường quan tâm và giao tiếp với con, và họ thường coi mình là bạn bè hơn là cha mẹ của con. 

4. Phong Cách Nuôi Dạy Không Can Thiệp 

Ngoài ba phương pháp nuôi dạy con được giới thiệu bởi Baumrind, các nhà tâm lý học Eleanor Maccoby và John Martin còn đưa ra một phong cách nuôi dạy con thứ tư đó là: phong cách nuôi dạy không can thiệp hoặc thờ ơ.  

Một số đặc điểm khác của phong cách nuôi dạy con thờ ơ: 

Trong khi các bậc cha mẹ này vẫn đáp ứng các nhu cầu cơ bản của con cái, họ thường tách rời khỏi cuộc sống của đứa trẻ. 

Họ có thể đảm bảo cho đứa trẻ vẫn có thức ăn và chỗ ở, nhưng thường rất hiếm khi hoặc không tham gia vào việc hướng dẫn, lập kế hoạch, thiết lập quy tắc hay thậm chí là không hỗ trợ cho con. 

Họ có thể tỏ ra thờ ơ, không phản hồi và phớt lờ. 

Trong một số trường hợp, những bậc cha mẹ này có thể từ chối hoặc thờ ơ với nhu cầu của con cái. Họ cũng có thể bạo hành thân thể hoặc cảm xúc của trẻ.  

Một nghiên cứu năm 2019 cho thấy những đứa trẻ được nuôi dạy bởi cha mẹ thờ ơ thường gặp khó khăn ở trường học, dễ bị trầm cảm hơn, có các mối quan hệ xã hội tồi tệ, khó kiểm soát cảm xúc và lo lắng hơn. 

Ảnh Hưởng Của Các Phong Cách Nuôi Dạy Con 

Nghiên cứu cho thấy rằng các phong cách nuôi dạy con có thể có nhiều ảnh hưởng lên trẻ. Một số khía cạnh trong cuộc sống của một đứa trẻ có thể bị ảnh hưởng cả ở hiện tại lẫn trong tương lai bao gồm: 

• Học vấn: Các kiểu nuôi dạy con có thể đóng một phần trong thành tựu và động lực học tập của trẻ. 
• Sức khỏe tâm thần: Các phong cách nuôi dạy con có thể ảnh hưởng đến hạnh phúc tinh thần của trẻ. Những đứa trẻ được nuôi dạy bởi cha mẹ độc đoán, dễ dãi và thờ ơ dễ cảm thấy lo lắng, trầm cảm và gặp các vấn đề sức khỏe tâm thần khác hơn. 
• Lòng tự trọng: Những đứa trẻ được nuôi dạy bởi cha mẹ có thẩm quyền thường có lòng tự trọng cao hơn những đứa trẻ được nuôi dạy bởi các phong cách khác. 
• Các mối quan hệ xã hội: Các phong cách nuôi dạy con cái có thể ảnh hưởng đến cách thức mà đứa trẻ kết nối với người khác. Ví dụ như, trẻ em được nuôi dạy bởi cha mẹ dễ dãi dễ bị bắt nạt hơn, trong khi những đứa trẻ của cha mẹ độc đoán lại hay bắt nạt người khác. 
• Những mối quan hệ khi trưởng thành: Những đứa trẻ được nuôi dạy bởi cha mẹ nghiêm khắc, độc đoán dễ bị lạm dụng cảm xúc trong những mối quan hệ tình cảm. 

Những Ưu Điểm Của Phong Cách Nuôi Dạy Con Quyết Đoán 

Bởi vì các bậc cha mẹ quyết đoán thường được xem là những người biết điều, công bằng và do đó những đứa con của họ thường vâng theo yêu cầu của họ hơn. Và cũng bởi vì cha mẹ đưa ra quy tắc cũng như giải thích cho chúng những quy tắc đó nên những đứa trẻ dễ tiếp thu những bài học này hơn. 

Thay vì đơn giản là tuân theo các quy tắc bởi vì chúng sợ bị phạt ( như trường hợp con của các cha mẹ độc đoán), con cái của những cha mẹ quyết đoán có thể hiểu tại sao những quy tắc này tồn tại, hiểu rằng chúng công bằng và có thể chấp nhận được và cố gắng tuân theo các quy tắc này để đáp ứng các nhu cầu nội tại của chúng về điều gì đúng và sai. 

Liệu Bạn Có Thể Thay Đổi Phong Cách Nuôi Dạy Con Của Mình Không? 

Nếu bạn để ý thấy mình có khuynh hướng độc đoán, dễ dãi hay thờ ơ với con cái, có những bước bạn có thể thực hiện để nuôi dạy con có thẩm quyền hơn. Các chiến lược dưới đây có thể hữu ích cho bạn: 

• Lắng nghe: Dành thời gian lắng nghe những điều con muốn nói. Hãy để chúng chia sẻ quan điểm ý tưởng và những lo lắng của chúng với bạn. 

• Thiết lập quy tắc: Tạo ra một bộ quy tắc rõ ràng trong gia đình và trao đổi với con về những mong muốn của bạn đối với chúng. Bên cạnh đó bạn cần nói cho con biết những quy tắc này là gì và giải thích lý do tồn tại của các quy tắc này. 

• Cân nhắc ý kiến của con: Các cha mẹ có thẩm quyền đưa ra quy tắc nhưng cũng sẵn sàng lắng nghe cảm xúc của con mình và cân nhắc chúng khi quyết định. 

• Nhất quán: thực thi các quy tắc một cách nhất quán, nhưng hãy đảm bảo đưa ra các hình phạt công bằng, tương xứng và mang tính giáo dục.  

• Để trở thành những cha mẹ có thẩm quyền hơn cần có thời gian. Bằng cách thực hành và nỗ lực liên tục, bạn sẽ nhận thấy rằng phương pháp nuôi dạy con của mình sẽ chuyển đổi dần sang hỗ trợ con hơn và có thể dẫn đến những kết quả phát triển tốt hơn. 

Hạn Chế Của Các Nghiên Cứu Về Phương Pháp Nuôi Dạy Con 

Mối liên hệ giữa các phương pháp nuôi dạy con cái và hành vi dựa trên nghiên cứu tương quan, điều này hữu ích cho việc tìm ra mối quan hệ giữa các biến số. Tuy nhiên, nghiên cứu không kết luận một cách khẳng định về mối quan hệ nhân quả. 

Con cái Có Thể Ảnh Hưởng Đến Phong Cách Của Cha Mẹ 

Cũng có bằng chứng cho thấy rằng hành vi của trẻ có thể ảnh hưởng đến phong cách nuôi dạy của cha mẹ. Một nghiên cứu phát hiện thấy rằng cha mẹ của những đứa trẻ có hành vi khó khăn bắt đầu thể hiện sự kiểm soát của cha mẹ ít hơn theo thời gian. Những kết quả như vậy cho thấy rằng trẻ có thể cư xử không đúng mực không phải bởi vì cha mẹ dễ dãi, mà là vì cha mẹ của những đứa trẻ khó tính hoặc hung hăng đã từ bỏ việc cố gắng kiểm soát con mình. 

Những Kết Quả Khác Nhau 

Một số nhà nghiên cứu cũng lưu ý rằng mối tương quan giữa phong cách nuôi dạy con cái và hành vi của trẻ đôi khi rất yếu. Trong nhiều trường hợp, những kết quả mà cha mẹ kỳ vọng ở trẻ không trở thành hiện thực. Ví dụ, cha mẹ với phong cách nuôi dạy con độc đoán có thể có một đứa trẻ ngang bướng, hoặc tham gia vào những hành vi phạm pháp. Cha mẹ với phương pháp nuôi dạy con dễ dãi có thể có những đứa con độc lập và thành công trong học tập. 

Những Yếu Tố Văn Hóa Đóng Một Vai Trò 

Những yếu tố văn hóa có thể đóng một vai trò đáng kể trong phong cách nuôi dạy con cái và kết quả của trẻ. Không có phong cách nuôi dạy con phổ biến nào luôn là tốt nhất. Ví dụ, trong khi phong cách nuôi dạy con quyết đoán có liên quan đến những kết quả tốt hơn ở nền văn hóa châu Âu và Mỹ, nghiên cứu cũng phát hiện rằng phong cách này không liên quan đến kết quả học tập tốt của thanh niên da đen và châu Á. 

Tóm Lại 

Các phong cách nuôi dạy con gắn liền với những kết quả khác nhau của trẻ, và phong cách nuôi dạy con quyết đoán thường có mối liên quan đến những hành vi tích cực như lòng tự trọng cao và năng lực bản thân tốt. Tuy nhiên, một số yếu tố quan trọng khác như văn hóa, tính khí của trẻ, nhận thức của trẻ về cách đối xử của cha mẹ, và những ảnh hưởng xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong hành vi của trẻ.