Đã bao giờ bạn nghe đến thấu cảm, thông cảm và trắc ẩn? Các cụm từ này được nhắc đến đường như là khi ta muốn có sự đồng điệu giữa các tâm hồn. Về ý nghĩa có vẻ chúng giống nhau, có sự liên quan đến nhau, đôi khi được sử dụng lẫn lộn. Hãy cùng nhau tìm hiểu sự khác nhau và giống nhau của ba cụm từ được nhắc đến 

Theo Từ điển Tâm lý học của Hiệp hội Tâm Lý Hoa Kỳ, đồng cảm, thấu cảm và trắc ẩn được định nghĩa như sau:  

• “Đồng cảm là cảm thấy quan tâm, buồn phiền hay thương xót cho ai đó xuất phát từ việc nhận biết được nỗi đau khổ hay phiền muộn mà người khác gặp phải.” 

• “Thấu cảm là hiểu một người từ hệ quy chiếu của họ chứ không phải của chính mình hoặc gián tiếp trải nghiệm cảm xúc, nhận thức và suy nghĩ của người đó.”  

• “Trắc ẩn là một cảm giác thấu cảm mạnh mẽ với cảm giác đau buồn hoặc đau khổ của người khác, thường liên quan đến mong muốn giúp đỡ hoặc an ủi người đó”.  

Đồng cảm và Thấu cảm - Chúng khác nhau thế nào? 

Bạn có một người bạn đang trải qua một quãng thời gian khó khăn của sự chia ly vì ly hôn.  

Nghĩ về người bạn ấy bạn rất buồn và tiếc cho họ vì bạn biết rằng tan vỡ trong hôn nhân cũng rất đau khổ. Bạn mua một tấm thiệp với dòng nhắn nhủ viết tay “ Tớ rất tiếc về những điều cậu đang trải qua!”. Bạn đã đồng cảm với người bạn đáng thương ấy nhưng bạn vẫn đứng ở góc nhìn của chính mình.  

Khi đứng ở góc nhìn của mình bạn có thể hiểu được những “mặt nổi” của câu chuyện từ người khác, ví như bạn nghe tin xấu từ ai đó, chia sẻ cảm xúc về nó, và nói rằng bạn lấy làm tiếc nhưng không có sự thấu hiểu sâu sắc hoàn cảnh của họ. 

Một cách sâu sắc hơn, khi bạn dành thời gian tưởng tượng bản thân trong hoàn cảnh đổ vỡ mối quan hệ, trải nghiệm những cảm xúc, suy nghĩ hoặc quan điểm của người đó, bạn nỗ lực để cảm nhận những điều người bạn kia trải qua. Lúc này là bạn đang thấu cảm. Thấu cảm không tập trung vào cảm nhận của ta về trải nghiệm của họ mà là ta đặt bản thân ta vào câu chuyện của họ, như thể là “ta đang đi trên chính đôi giày của họ” 

Bộ não của chúng ta được lập trình để chạy trốn khỏi nỗi đau - bao gồm cả nỗi đau tinh thần - cho dù đó là nỗi đau của chúng ta hay của người khác. Vì vậy khi đồng cảm, ta chỉ hiểu đơn giản về hoàn cảnh của một người, ta sẽ dễ xuất hiện phán xét, đưa ra lời khuyên. Ví dụ, nếu đồng nghiệp của bạn kể về việc cô ấy lo lắng về khó có khả năng sinh con, bạn đồng cảm bằng cách nói: “uhm. tôi hiểu được khó khăn của bạn nhưng ít nhất bạn còn có một người chồng tuyệt vời.” 

Giáo sư Brown Brene đã từng chỉ ra trong một bài chia sẻ rằng sự thấu cảm hiếm khi bắt đầu bằng những từ "Ít nhất..." và đôi khi, câu trả lời tốt nhất là "Tôi không biết phải nói gì, nhưng tôi thực sự vui vì bạn đã nói với tôi" 

Việc khắc phục vấn đề của ai đó thường không phải là điều cần thiết, cũng không hẳn là công việc của bạn hoặc thậm chí không nằm trong khả năng của bạn để làm điều đó. Chia sẻ một đôi tai biết lắng nghe, quan tâm là điều mà hầu hết mọi người đều có thể làm được. Khi chúng ta cảm thấy được lắng nghe, quan tâm và thấu hiểu, chúng ta cũng cảm thấy được yêu thương, được chấp nhận và như thể chúng ta thuộc về. 

Lòng trắc ẩn - Biến yêu thương thành hành động 

Lòng trắc ẩn đưa sự đồng cảm và thấu cảm và tiến thêm một bước xa hơn. Khi bạn có lòng trắc ẩn, bạn cảm nhận được nỗi đau của người khác (tức là sự thấu cảm) hoặc bạn nhận ra rằng người đó đang đau đớn (tức là sự đồng cảm), và sau đó bạn cố gắng hết sức để xoa dịu nỗi đau của người đó trong hoàn cảnh đó bằng hành động. 

Theo nguồn gốc Latin, lòng trắc ẩn (compassion) có nghĩa là “cộng khổ” (to suffer with). Khi có lòng từ bi, bạn không trốn tránh đau khổ, bạn không bị chìm ngập trong đau khổ, và bạn không giả vờ như đau khổ không tồn tại. Khi bạn thực hành lòng từ bi, bạn có thể hiện diện với đau khổ. Thể hiện lòng trắc ẩn có thể giúp bạn có được quan điểm hoặc quan điểm mới vì nó đặt bạn vào vị trí của người khác và khiến bạn dành thời gian cũng như suy nghĩ để giảm bớt nỗi đau của ai đó. Theo tiến sĩ Thupten Jinpa, thừa nhận rằng lòng từ bi là một quá trình gồm bốn bước: 

• Nhận thức về đau khổ. 

• Mối quan tâm thấu cảm liên quan đến cảm xúc xúc động trước những đau khổ. 

• Mong muốn được thấy sự vơi đi nỗi đau đó. 

• Sự đáp ứng hoặc sẵn sàng giúp giảm bớt nỗi đau đó. 

Thể hiện khi nào và như thế nào? 

Đồng cảm, thấu cảm và trắc ẩn đều có những vai trò quan trọng khác nhau cho mối quan hệ, sức khỏe tinh thần và thể chất của mỗi người. Ta thể hiện nó phù hợp với tình huống, bối cảnh, mối quan hệ và mục đích thì sẽ đạt được sự kết nối mong đợi. 

Xã hội của chúng ta bị chi phối bởi tình trạng quá tải giác quan. Chỉ cần chạm vào đầu ngón tay, chúng ta có thể truy cập vào bất kỳ thông tin nào chúng ta muốn. Đó là gốc rễ của vấn đề. Chúng ta được thông tin nhiều hơn về các vấn đề xã hội hơn bao giờ hết. Chúng ta luôn phải tiếp xúc với nhiều thứ đến mức việc tập trung vào mọi vấn đề mà chúng ta đọc có thể trở nên khó khăn. 

Đồng cảm cho phép chúng ta tìm hiểu và cập nhật thông tin về các vấn đề toàn cầu mà không bị tiêu hao quá nhiều năng lượng mặt cảm xúc. 

Thấu cảm là điều cần thiết để xây dựng mối quan hệ sâu sắc và có ý nghĩa với người xung quanh. Nếu bạn không thể hiểu quan điểm của người khác, việc cùng nhau giao tiếp và giải quyết vấn đề một cách hiệu quả có thể là một thách thức.  

Trắc ẩn lấy người khác làm trung tâm (cảm giác dành cho), khi bạn tiến thêm một bước, hơn cả thấu hiểu để đến và làm gì đó để giúp đỡ mà không ngại việc việc nó có thể khiến bạn cũng gặp đau khổ. Điều quan trọng ở đây là bạn thực sự muốn làm điều gì đó để cải thiện hoàn cảnh của người kia. 

Trắc ẩn kiệt sức (Compassion fatigue) là gì? 

Lòng trắc ẩn quá mức có thể khiến chúng ta sau đó trở nên tê liệt trước mọi vấn đề hoặc bắt đầu ngày càng ít quan tâm đến từng vấn đề hơn. Điều này là do chúng ta phải mở rộng sự đồng cảm của mình để tập trung vào tất cả chúng cùng một lúc. Tại một thời điểm nhất định, chúng ta có thể trở nên quá tức giận trước mọi vấn đề xã hội đến mức chúng ta bắt đầu tách rời khỏi mọi vấn đề.  

Vậy nên phải ưu tiên, hãy chỉ chọn một số vấn đề để quan tâm. Tập trung vào mọi thứ có thể giống như mở 40 tab nặng nề trong não bạn cùng một lúc. Ưu tiên thời gian và năng lực cảm xúc của bạn bằng cách đóng một số tab cho đến khi bạn bớt choáng ngợp hơn. Trước tiên, hãy đánh giá chủ đề nào quan trọng nhất đối với bạn và điều chỉnh các tab cho phù hợp.  

Trở nên thấu cảm và trắc ẩn hơn 

Brown giải thích rằng sự đồng cảm là một kỹ năng được củng cố bằng thực hành và khuyến khích mọi người cho và nhận nó thường xuyên. Bằng cách nhận được sự đồng cảm, chúng ta không chỉ hiểu cảm giác tuyệt vời như thế nào khi được lắng nghe và chấp nhận, mà chúng ta còn hiểu rõ hơn về sức mạnh và lòng can đảm cần có. Trở nên thấu cảm và trắc ẩn hơn: 

• Để có thể nhìn thế giới theo cách mà người khác nhìn thấy—Điều này đòi hỏi bạn phải đặt "vấn đề" của riêng mình sang một bên để nhìn nhận tình hình qua con mắt của người thân yêu của bạn. 

• Để không phán xét—Đánh giá tình huống của người khác làm giảm đi trải nghiệm và nhận ra đây là nỗ lực để bảo vệ bản thân khỏi nỗi đau của tình huống đó. 

• Để hiểu được cảm xúc của người khác—Chúng ta phải tiếp xúc với cảm xúc của chính mình để hiểu được cảm xúc của người khác. Một lần nữa, điều này đòi hỏi bạn phải đặt "những thứ" của riêng mình sang một bên để tập trung vào người thân yêu của bạn. 

• Để truyền đạt sự hiểu biết của bạn về cảm xúc của người đó—Thay vì nói, "Ít nhất là bạn..." hoặc "Mọi chuyện có thể tệ hơn..." hãy thử, "điều đó thực sự đau đớn" hoặc, "Có vẻ như bạn đang ở trong tình thế khó khăn. Hãy kể cho tôi biết thêm về điều đó." 

Và theo Richard Davidson - người sáng lập và Giám đốc Trung tâm Tâm trí Khỏe mạnh tại Đại học Wisconsin-Madison, là một nhà nghiên cứu nổi tiếng và nghiêm khắc về khoa học thần kinh về hạnh phúc, lòng trắc ẩn và sự đồng cảm viết: “Khi mọi người trải nghiệm sự đồng cảm thô sơ, các vùng não liên quan đến nỗi đau và cảm xúc tiêu cực sẽ hoạt động mạnh hơn so với các vùng não liên quan đến cảm xúc tích cực và khả năng nhìn mọi thứ từ quan điểm của người khác. Nhưng với lòng trắc ẩn, đó là một mạng lưới khác. Đó là vùng não liên quan đến những cảm xúc tích cực, cảm giác kết nối và khả năng nhìn từ góc độ của người khác.” 

Để nuôi dưỡng những vùng não giàu lòng trắc ẩn, Davidson gợi ý rằng chúng ta nên chú ý đến những cử chỉ nhỏ mà chúng ta có thể thực hiện khi ai đó cần giúp đỡ - đề nghị xách một túi hàng tạp hóa nặng cho một người già hoặc giúp ai đó băng qua đường đông đúc. Có vô số khả năng thực hiện những hành động tử tế ngẫu nhiên hàng ngày. Tiến sĩ Davidson đưa ra những bài thiền định có hướng dẫn về việc củng cố mạng lưới thần kinh cho lòng từ bi. Những thay đổi lớn không cần thiết để thay đổi thái độ và hiểu biết của chúng ta về cách các cá nhân có thể đóng góp trọn vẹn hơn cho một thế giới nhân ái hơn. 

Để kết bài, xin được mượn câu nói của Đức Đạt Lai Lạt Ma trong cuốn sách Nghệ thuật Hạnh phúc: “Nếu bạn muốn người khác được hạnh phúc, hãy thực hành lòng trắc ẩn. Nếu bạn muốn hạnh phúc, hãy thực hành lòng trắc ẩn.”